خارخاسک

مراتب نظام قضایی در دوران صفویه اصطلاح دیوان بیگی ماخوذ از «دیوان» فارسی به معنـای شـورا، انجمـن و مجلـس و «بیـگ» واژه‌ای ترکی به معنا و مفهوم ارباب، میر و رئیس است که در مجموع به معنای رئیس شورای عدلیه و افرادی است که مامور انجام امور عدلیه هستند. در واکاوی منابع تاریخی، عـلاوه بـر واژه دیوان‌بیگی بـا عنـاوین دیگـری همچـون دیوان‌بیگی باشـی و دیوان‌بیگی‌گـری نیز روبه‌رو می‌شـویم کـه بـا استناد به منابع می‌تـوان گفـت دیوان‌بیگی‌گـری عملکـرد منصـب مزبـور بـوده اسـت و به نظر می‌رسد عنوان دیوان‌بیگی باشی، برای تمایز دیوان‌بیگی ارشد (پایتخـت) از نماینـدگان وی در هر ایالت و بیگلربیگی‌نشین به‌کار می‌رفته است و نمایندگان او در ایـالاتی همچـون بلخ، گرجستان، شماخی و قندهار عنـوان دیوان‌بیگی داشـته‌اند.در واقع، دیوان‌بیگی باشی با داشتن موقعیت برتر و اختیارات گسترده، به‌رغم نظارت بـر اعمال و احوال سایر دیوان‌بیگیان، وظیفه تنبیـه و مجـازات آنـان را در صـورت کوتاهی و قصور در انجام وظایف برعهده داشته است حتی وی نـایبی داشت که در غیاب او امور را اداره می‌کرد، «چنانکه آقابیگ در هنگام غیبـت علیقلـی‌خـان شاملو به نیابت او دیوان‌بیگی بود...» در منابع تاریخی و مکتوبات و فرامین صفویان از صاحب این منصـب بـا القـاب «عالیجـاه و مقرب الخاقان» و «رفعت و اقبال پناه عزت و اجلال دستگاه» و «ایالت و شوکت پناه» یـاد شـده که نشان‌دهنده اعتبار و اهمیـت موقعیـت دیوان‌بیگی در سـاختار حکومـت صـفویان اسـت. بررسی متون تاریخی نشان می‌دهد دیوان‌بیگی مجلس قضاوت خویش را در کشیکخانه قصردولتی، در هر هفته، چهار روز و روزی دوبار برگزار می‌کرد ودو روز دیگرِ هفته را نیز در خانه خود به دعاوی عرفی رسیدگی می‌کرد.نهاد قضاوت ب, ...ادامه مطلب